Постапката за стекнување државјанство на Република Македонија е еден од најрегулираните административни процеси, предвиден со Закон за државјанството. Државјанството претставува правна, а не етничка врска меѓу лицето и државата — принцип јасно дефиниран уште во основните одредби на законот.
Според законската рамка, државјанството може да се стекне на четири начини: со потекло, со раѓање на територијата на државата, со природување и врз основа на меѓународни договори. Секоја од овие категории има свои конкретни услови и постапки, дел од нив поедноставени, дел сложени и стриктни.
Стекнување државјанство со потекло — најчестиот начин
Најголем број граѓани стануваат државјани по потекло, односно базирано на државјанството на нивните родители. Децата автоматски добиваат државјанство ако двајцата родители се македонски државјани, независно од местото на раѓање.
Кога само еден родител е државјанин, условите зависат од тоа дали детето е родено во земјава или во странство.
За деца родени надвор од Македонија, дополнителен услов е пријавување до навршени 18 години или преселба во земјава со родителот носител на државјанство. Лицата кои не биле навреме пријавени имаат право самостојно да поднесат барање до 23-годишна возраст.
Посвоените деца автоматски се третираат како државјани доколку во процесот на целосно посвојување барем еден од посвоителите е македонски државјанин.
Стекнување државјанство со раѓање во Македонија — за заштита од апатридија
Државата овозможува државјанство за деца кои се најдени или родени на територијата на Македонија, а чиј идентитет на родителите е непознат или тие се без државјанство.
Ова е меѓународно стандардна пракса со цел спречување создавање лица без државјанска припадност.
Доколку подоцна се утврди дека родителите се странски државјани, државјанството може да престане — но само ако детето со тоа не остане апатрид.
Стекнување државјанство со природување — најсложениот дел од законот
Природувањето (натурализацијата) е процес преку кој странец може да стане државјанин под строги услови. Ова е најкомплексната и најдолга процедура.
Општите услови вклучуваат:
- полнолетство (18 години)
- најмалку 7 години законски и непрекинат престој во државата
- доказ за обезбеден стан и стабилни приходи
- да не е осудуван на казна затвор од најмалку една година
- против него да не се води кривична постапка
- познавање на македонски јазик на ниво на секојдневна комуникација
- да нема забрана за престој
- да не претставува безбедносен ризик
- положување свечена заклетва за лојалност кон државата
- отпуст или доказ за отпуст од претходното државјанство
Овој последен услов е најчеста пречка, но законот предвидува исклучоци кога државата од која доаѓа барателот не дозволува отпуст или поставува невозможни услови.
Олеснети услови важат за повеќе категории:
- иселеници и нивни потомци до прво колено (без обврска за 7-годишен престој и јазични тестови)
- лица во брак со македонски државјанин, со важечки правила за должината на брак и престој
- лица од научен, економски, културен, спортски или друг национален интерес, за кои Владата носи посебно мислење
- лица без државјанство или со статус на бегалец, кои можат да аплицираат по 6 години законски престој
Деца на лица што се примаат во државјанство
Ако родителите се примаат во државјанство, и нивните малолетни деца автоматски добиваат државјанство, со потреба од согласност ако се постари од 15 години.
Државјанство по меѓународни договори
Државата може да доделува државјанство и по пат на билатерални или мултилатерални договори. Ова најчесто важи во случаи на наследени договори со поранешни југословенски републики или специјални договори за реадмисија, иако во моментот активните договори се ограничени.
Како изгледа постапката?
Независно од основата, постапката секогаш се води пред Министерството за внатрешни работи, кое одлучува по барањето. Барателот поднесува документација лично во МВР или преку дипломатско-конзуларните претставништва во странство.
За оние кои аплицираат преку природување и притоа ги исполнуваат сите услови освен отпустот од претходното државјанство, МВР издава гаранција дека ќе бидат примени во државјанство по доставување на отпуст во рок од две години.
Државјанството се стекнува официјално со денот на врачување на решението.
Решението може да биде оспорено со управен спор пред Управниот суд. Државата го задржува правото да го поништи државјанството ако се утврди дека е добиено со лажни податоци или фалсификувани документи.
Јасно уредена, но строга процедура
Со овој нормативен систем, постапката за примање во државјанство е прецизно дефинирана и подложна на строга контрола. Целта е заштита на државните интереси и истовремено овозможување фер и правична можност за сите кои исполнуваат услови да станат државјани.
Државјанството не е само администратин документ, туку правно и политичко членство во заедницата — и затоа законодавецот предвидува детална, внимателна и транспарентна процедура.
